Meer dan één op de zeven Belgen leeft in armoede. Wat opvalt in de nieuwste cijfers: dat de globale cijfers jaar na jaar stabiel blijven op dit erg hoge niveau, maar dat wie werkloos of kortgeschoold is, een steeds hoger risico loopt in armoede te moeten leven. Drie op de tien kortgeschoolden moet rondkomen met een inkomen onder de armoedegrens. Bij wie werkloos is, loopt dat op tot één op de twee mensen. Eén op de vijf werklozen wordt zelfs geconfronteerd met ernstige materiële deprivatie: zij kunnen zich een belangrijk aantal basisbehoeften (zoals het verwarmen van het eigen huis) niet veroorloven. Wat men er verder ook over moge denken: niet werken loont niet – integendeel.

Probleem is dat ook wél werken voor sommigen steeds minder loont.

Het mediaan brutomaandloon van een voltijdswerkende met een masterdiploma was in 1999 zestig procent hoger dan dat van iemand met een diploma secundair onderwijs. In 2015 was dat verschil al opgelopen tot tachtig procent. Of nog: voor elke honderd euro die de doorsnee voltijdswerkende met een secundair diploma verdient, strijkt iemand met een masterdiploma honderdtachtig euro op.

De kloof tussen relatief kortergeschoolden en langgeschoolden was al wijd en diep, en wordt dus steeds wijder en dieper: het loon van wie geen hoger onderwijs heeft genoten, blijft steeds verder achterop dat van wie heeft kunnen voortstuderen.

Dat kort- en langgeschoolden er over het algemeen een andere levensstandaard op kunnen nahouden en andere mogelijkheden hebben in het leven is niet nieuw; dat het verschil in verloning zo snel, zo sterk oploopt, is daarom niet minder problematisch. Er gaapt een steeds wijdere en diepere kloof tussen wat binnen het bereik ligt van een kort- en een langgeschoolde, waar en hoe zij kunnen wonen en winkelen, waar en hoe zij kunnen reizen en op stap gaan, wat zij aan hun kinderen kunnen meegeven, welke mogelijkheden en ervaringen de samenleving hen biedt.

Die zich steeds verdiepende loonkloof plaatst het pleidooi van sommigen om de laagste lonen nog verder te verlagen in een ander perspectief. De reden voor hun pleidooi is eenvoudig: alleen tegen een bodemprijs zijn bedrijven bereid een job te geven aan wie nu geen job vindt; willen we de werkloosheid terugdringen, moeten we dus de prijs van hun arbeid verlagen. Alleen moeten dan ook de vervangingsinkomens omlaag, wil men geen werkloosheidsvallen creëren waarbij werk nauwelijks meer zou opbrengen dan werkloos zijn. Maar de armoede bij werklozen is nu al torenhoog – om niet te spreken over de armoede bij wie moet rondkomen met een leefloon.

Een pleidooi om de laagste lonen nog verder te drukken ‘omdat we alleen zo groepen die nu uit de boot vallen aan het werk krijgen’, is zo ook een pleidooi om de armoede bij wie géén werk vindt nog te verdiepen, bovenop het verder verwijden van de loonkloof tussen korter- en langgeschoolden. Het is een recept voor een verdere dualisering van de samenleving, niet alleen tussen wie wel en wie niet kan werken, maar ook tussen wie een goedbetaalde job heeft – en zij die ook elke dag aan de slag zijn, maar daar nauwelijks afdoende voor verloond worden.

— Dit stuk verscheen op 22 mei in De Morgen.

Waar wantrouwen regeert, kan geen gemeenschap bloeien. Waar argwaan wordt geïnstitutionaliseerd als beleid, ondermijnt men de fundamenten van de samenleving. Een gemeenschap steunt op vertrouwen in elkaar, kunnen vertrouwen op elkaar. Wie een cultuur van achterdocht installeert, ondermijnt elk gemeenschapsgevoel en werpt mensen terug op zichzelf. En nergens voelt men zich zo alleen en zo machteloos als waar men iedereen wantrouwt. Ondermijn het vertrouwen in elkaar, en mensen hebben het gevoel dat ze er alleen voorstaan.

Geef mensen het gevoel dat ze er alleen voorstaan, en ze zullen met des te meer achterdocht elke aanspraak van een ander op een plek aan de gemeenschappelijke tafel bekijken, betwisten en bestrijden, want hij bedreigt het deel dat mij rechtmatig toebehoort.

Men creëert een cultuur van ressentiment: dat de ander mag aanschuiven, betekent dat ik tekort gedaan word. Dus leggen we de ander onder de loep, op zoek naar fouten, op zoek naar schuld, op zoek naar een reden om hem uit te sluiten en zijn aanspraken als onrechtmatig weg te wuiven. Maar waar de individuele schuldvraag het fundament wordt van het beleid, kan geen solidariteit en gemeenschap meer bestaan.

Dat is het paradoxale: de partij die claimt de gemeenschapspartij bij uitstek te zijn, doet er alles aan het vertrouwen in elkaar aan te vreten en zo elk gemeenschapsgevoel en elke basis voor solidariteit te ondermijnen. Ze draaien de schroeven los van het kader dat de samenleving bij elkaar houdt, en wijzen er dan bezorgd op hoe de boel uit elkaar dreigt te rammelen.

Waarom doet de politiek van het wantrouwen het zo goed? Waarom zoveel succes voor elk voorstel dat argwaan institutionaliseert als beleid? Hoe komt het dat we ons zo snel zo tekort gedaan voelen door alles en iedereen? Is dit het tijdperk van de verongelijkte mens, door alles en iedereen bedreigd?

Soms lijkt het wel alsof we onze aanspraken rechtvaardigen louter door het afwijzen van de aanspraken van de ander. Soms lijkt het zelfs alsof we onze hele identiteit bouwen op het afwijzen van de identiteit van de ander: alsof we niet meer zijn dan het negatief van alles wat we verwerpen.

Door te wijzen op de schulden van de ander, tonen wij ons onschuldig; om onze eigen zuiverheid voor onszelf te bewijzen, volstaat het te wijzen op de onzuiverheid van de ander. Ik ben rein, want de ander is onrein: maar dat betekent ook dat ik telkens opnieuw moet wijzen op de onreinheid van de ander om mezelf rein te weten. Ik bewijs dat ik geen racist ben door te wijzen op het racisme van de ander; ik bewijs dat ik geen profiteur ben door te wijzen op het profiteren van de ander; ik bewijs dat ik recht heb op een deel van de koek door een ander zijn recht te bestrijden. We laven ons aan de fouten van de ander, en verheffen ons boven hem door hem te willen vertrappelen.

— Dit stuk verscheen op 8 mei in De Morgen.

Klein missertje: de Kaaimantaks levert niet 500 miljoen euro op, zoals door minister van Financiën Johan Van Overtveldt (N-VA) begroot, maar slechts 5 miljoen. Heeft de kaaiman dan geen tanden? Toch wel: Van Overtveldt heeft een monstertje gebaard, en het bijt nijdig door.

Helaas worden de tanden ervan niet gevoeld door de allerrijkste families met complexe constructies in belastingparadijzen, opgezet door dure fiscale experts — de enigen voor wie de theorie van de trickle down economics wel opgaat, zo gulzig kunnen zij zich laven aan de bron.

De tanden van Van Overtveldts kaaiman worden gevoeld door de rest van de samenleving: door u, door mij, door onze families en door onze buren.

Over elke halve euro meer of minder voor lager geschoolde jongeren, langdurig zieken en gepensioneerden wordt gesjacherd dat het geen naam heeft, maar voor een half miljard euro meer of minder van de allerrijkste belastingontwijkers haalt men de schouders op.

Waar hij maar kan, blokkeert Van Overtveldt, stelt hij uit, opent hij nieuwe achterpoortjes, houdt hij Europese regelgeving tegen, ritselt hij en regelt hij, alles ter wille van de meest gefortuneerden.

De initiatieven die hij neemt om de rijkste families wél te doen bijdragen zijn keer op keer miskleunen, mislukkingen met voorbedachten rade, moedwillige sabotage van een eerlijke fiscaliteit.

Dat hij daarmee het ene na het andere gat in de begroting slaat: het zal hem een zorg zijn. Dat anderen, minder gefortuneerden, die gaten weer moeten dichten: wat kan dat hem schelen? Voor hem is de staat niet meer dan een instrument ten dienste van de private belangen van de allerrijkste families; het publieke belang kan hem gestolen worden.

Fiscale rechtvaardigheid betekent voor Van Overtveldt niet meer dan: straks gefêteerd worden door Frère en kompanen.

Fiscale rechtvaardigheid is immers geen abstract begrip. Het tegenwerken van fiscale rechtvaardigheid wordt betaald door de rest van de samenleving. Het gaat om de bouwvakker en de truckchauffeur, de kleine bakker en de visagist, de leerkracht en de verpleger, de IT’er en de kassamedewerker die méér belastingen moeten betalen – omdat Van Overtveldt ervoor zorgt dat de rijkste families minder hoeven bij te dragen.

Elke euro die de meest gefortuneerden minder bijdragen, is een euro meer belastingen voor wie minder rijk is. Elke euro extra die Van Overtveldt laat wegvloeien naar de verborgen koffers van de allerrijkste families, is een euro minder voor wie ziek is, voor wie met pensioen gaat, voor wie school loopt, voor wie zorg nodig heeft, voor betaalbare en schone energie of voor een betere mobiliteit.

Van Overtveldt is goed in het uitdelen van cadeautjes aan wie geen cadeaus meer nodig heeft, en schuift de rekening vervolgens door naar de rest van de samenleving.

De onbeschaamdheid waarmee Van Overtveldt de boel belazert, is gênant, dat men hem rustig laat begaan van het goede te veel. De enige vraag die nog rest, is op welke wijze hij beloond zal worden voor bewezen diensten.

— Dit stuk verscheen in De Morgen van 25 april.

Een nieuwe week, een nieuw rapport dat brandhout maakt van het Vlaamse welzijnsbeleid. Nu was het de beurt aan het Rekenhof om de crisisjeugdhulp onder vuur te nemen. Daar komen kinderen terecht met een uiterst dringende en intensieve zorgnood die nergens anders de nodige hulp krijgen. Het is het vangnet voor wie door de mazen van alle andere vangnetten valt – maar het aantal jongeren dat nood heeft aan dit uiterste vangnet blijft jaar na jaar stijgen, en het aantal kinderen en jongeren dat zelfs hier niet opgevangen wordt, stijgt nog veel sterker. Er zit dus iets grondig fout in ons jeugdzorgbeleid, en de roep om meer middelen en meer capaciteit om die problemen recht te trekken is dan ook niet meer dan terecht.

Jarenlange wachttijden of aanmeldingsstops voor jongeren met autismespectrumstoornis of psychische problemen, geen gehoor voor kinderen met een beperking die nood hebben aan residentiële opvang of intensieve begeleiding aan huis, overnachtingen in een politiecel voor jongeren die niets misdaan hebben maar nergens anders een plek krijgen, een explosie aan crisisvragen waar de crisisnetwerken geen antwoord op hebben: de jeugdzorg moet te veel kinderen en jongeren in de steek laten.

Maar het is niet louter een kwestie van meer middelen en meer capaciteit. Sinds de eeuwwisseling is het aanbod in de jeugdzorg structureel gestegen – maar het aantal hulpvragen steeg nog veel sterker. Symptomatisch, maar bepaald niet uniek, is de explosie van het aantal jongeren dat het stempel krijgt op te groeien in een zogenaamde verontrustende opvoedingssituatie.

Het ontbreken van een eensluidende verklaring maakt het moeilijk om greep te krijgen op het probleem zelf. Nu holt het beleid achter de feiten aan. Ja, er komen middelen, maar het is te weinig en te laat – en over de oorzaken tast men veelal in het duister.

Los daarvan is de hypocrisie van bepaalde parlementairen van de meerderheid die Vandeurzen aanvallen op het gebrek aan middelen in de jeugdzorg, nogal wraakroepend. Zij jubelen over het overschot op de begroting van de Vlaamse regering en vallen Vandeurzen aan omdat er niet genoeg geld gaat naar de jeugdzorg – en blijven moedwillig blind voor het verband tussen het eerste en het tweede. Nooit roepen zij hun eigen ministers op het matje over het gebrekkige budget dat de Vlaamse regering vrijmaakt voor de jeugdzorg. Nooit dreigen zij een begroting tegen te houden als die Vandeurzen de middelen niet geeft waarvan ze zelf zeggen dat ze zo dringend nodig zijn. Zonder enige aarzeling stemmen ze een budget dat ruim onvoldoende is, om vervolgens te fulmineren dat het budget ruim onvoldoende is. Makkelijk scoren met politiek opportunisme van de platste soort, praatjes voor de galerij, snoeverij van een praalhans voor wie een lekkere quote belangrijker is dan effectieve actie.

— Dit stuk verscheen op 24 april in De Morgen.

Het is ondertussen al meer dan twee jaar geleden dat Child Focus, op vraag van minister van Welzijn Jo Vandeurzen, een rapport schreef over tienerpooiers en hun slachtoffers. Het rapport was vernietigend voor het Vlaamse jeugdzorgbeleid en hekelde het complete gebrek aan gepaste opvang voor de soms erg jonge meisjes, die verstrikt raken in het web van manipulatie en misbruik dat pooiers voor hen spannen. Soms meisjes van amper 13, 14 jaar oud, die zich moeten prostitueren voor mannen die hen mentaal kraken om hen totaal aan zich te binden.

Het rapport werd ontvangen, opzijgelegd, vergeten. Ja, er werden enkele plaatsen voor meisjes gereserveerd in een gesloten instelling: lang niet genoeg, want nog steeds duurt het soms maanden voor meisjes er terecht kunnen; niet extra, maar ten koste van andere kinderen die een plek nodig hebben; niet apart, maar bij andere kwetsbare meisjes die vatbaar zijn voor manipulatie; niet op een geheime locatie, maar op een plek die ook tienerpooiers kennen; en bovendien samen met jongens die zich maar wat graag patserig gedragen. Alles, dus, wat net niet de bedoeling kan zijn.

De aanbevelingen van Child Focus werden genegeerd, want de middelen die nodig zijn om gepaste opvang voor de slachtoffers van tienerpooiers te creëren, die zijn er niet. Toch niet voor deze meisjes.

Vele duizenden mensen met een fysieke of een mentale beperking staan er geblokkeerd, vaak jarenlang: zij hebben nood aan zorg en ondersteuning, maar krijgen die hulp voorlopig niet – en hoeveel jaren die ‘voorlopig’ nog zal duren, niemand die het hen kan of wil zeggen.

Bijzonder zuur om dan te moeten vaststellen dat de Vlaamse regering wél honderden miljoenen euro veil heeft voor het verlagen van de erfbelasting van de meer gefortuneerden in het leven, terwijl ze hulpeloos de armen de lucht in gooit en zegt echt de middelen niet te vinden om mensen met een handicap de zorg te geven die zij verdienen.

Het is niet zo dat de Vlaamse overheid ondertussen niets doet: wie al minstens sinds 2014 als meerderjarige op een wachtlijst voor zorg staat, heeft nu recht op een basisondersteuningsbudget, een som van 300 euro per maand waarmee iemand met een fysieke of een mentale handicap zelf hulp kan zoeken.

Het voorbije jaar ontvingen bijna 8.000 meerderjarige Vlamingen die steun – en al geeft de term zelf al aan dat het een som is waarmee enkel de basis van de nodige ondersteuning bekostigd kan worden, het is natuurlijk beter dan niets, en vergt al een serieuze budgettaire inspanning van de overheid.

Niet uit hartstochtelijke liefde voor Merkel maar in vrees en beven voor een nog grotere afstraffing bij nieuwe verkiezingen, en een overwinning voor de xenofobe en populistische AfD, hernieuwden de kameraden van de SDP de huwelijksgeloften met de Duitse christendemocraten – die zich zelf ook al niet zo lekker voelen. In Italië kregen de centrumpartijen een fikse oplawaai te verduren, en zwermden de kiezers uit naar het harde rechts van de Lega Nord en de antipolitieke Vijfsterren-beweging. In Frankrijk veegde Emmanuel Macron de vloer aan met de klassieke partijen aan zijn linker- en rechterzijde met een discours dat vooral uitblonk in het ontkennen van elke ideologische aanhorigheid. Drie grote Europese landen, eenzelfde patroon: de klassieke politieke families in crisis.

Soms lijken we de maatschappij te beschouwen als niet veel meer dan een machine die perfect kan werken, als ze maar juist afgesteld zou staan. Lijkt er ergens een mankementje te zijn, dan hoeven we maar de loodgieter te bellen die de boel wel even zal herstellen: hier een schroef aandraaien, daar een buis vervangen, wat olie op het radarwerk, en alles loopt weer naar behoren. De problemen waarmee we als samenleving geconfronteerd worden zijn een kwestie van techniek, ze oplossen een kwestie van vakmanschap. Lukt dat niet, is maar één conclusie mogelijk: niet dat de maatschappij geen machine is, maar dat we niet de juiste vakman hebben gebeld.

In dit beeld van samenleving en politiek getuigen ideologische conflicten niet van soms radicaal verschillende visies op de maatschappij, hoe die ingericht hoort te zijn of welke waarden voorrang verdienen wanneer zij onherroepelijk met elkaar clashen. Maar eerder zijn die conflicten niet meer dan een vervelende en voorbijgestreefde spielerei die het aanpakken van de echte problemen in de weg staan, een spelletje van beroepspolitici die enkel bezig zijn met hun eigen carrière en hun eigen portefeuille, en niet met ‘echte’ mensen. De moeizame besluitvorming en het horten en stoten van het politieke proces is dan geen gevolg van de complexiteit van de realiteit en van de moeilijkheid om de veelheid van wensen en verlangens van ontelbare betrokken partijen met elkaar te verzoenen, maar een teken van de onbekwaamheid van bestuurders die enkel goed zijn in rondjes zwartepieten en vriendjespolitiek.

En ach, wat stappen we daar graag in mee, hoe makkelijk zijn uitspraken als ‘met mij zou het niet waar zijn’ of ‘los het nu eindelijk eens op’. Met de grove borstel erdoor, de ‘politiek oude slag’ bonjouren we buiten, de tijd van ideologische conflicten en zouteloze compromissen is voorbij. Nu is het aan de technocraat en aan de populist – die op z’n minst dit gemeenschappelijk hebben: de absolute miskenning van de weerbarstigheid van de werkelijkheid. Maar denken dat de complexiteit van de samenleving onze machten niet ver te boven gaat, getuigt van een gevaarlijke onbescheidenheid. Het grote gebaar van het ‘alles zal anders zijn’ kan er soms in slagen het oude te vernietigen, maar veel minder om het nieuwe te bouwen.

— Dit stuk verscheen op 6 maart in De Morgen.