Een jonge vrouw uit het publiek, op een debat enkele weken voor de verkiezingen, vertelde hoe haar schoonbroer leeft met een ernstige handicap en permanente zorg en ondersteuning nodig heeft. Zijn ouders krijgen het niet meer gebolwerkt, dus blijft zij nu thuis om die zorg op zich te nemen. Zonder morren, met veel liefde.

Een tijdelijke oplossing, dacht ze, tot hij het zorgbudget ontvangt dat de Vlaamse overheid hem heeft toegezegd en dat hij nodig heeft voor professionele zorg, permanente hulp aan huis of een plek in een voorziening. Helaas moesten ze vervolgens horen dat hij nog even geduld zal moeten hebben voor hij dat budget, en de zorg en ondersteuning die eraan vasthangen, ook effectief krijgt. Precies omdat zijn schoonzus nu voor hem thuisblijft, belandt hij op de wachtlijst met de laagste prioriteit. En op die wachtlijst duurt het twintig jaar voor hij aan de beurt is.

Ze was boos, die jonge vrouw. Boos, omdat haar schoonbroer niet de zorg krijgt die hij nodig heeft. Boos ook, omdat zij gedwongen wordt haar leven op pauze te zetten, niet voor even, maar twintig jaar lang. Ze is afgestudeerd, ze wil werk zoeken, zelf haar leven kiezen – ze zal moeten wachten. Nog zeker twintig jaar.

Het is jammer genoeg geen bijzonder verhaal. Vandaag wachten bijna vijftienduizend volwassenen met een handicap, en hun omgeving, op het zorgbudget dat hen is toegezegd. Jaar na jaar worden die wachtlijsten langer, jaar na jaar wordt van de mensen op die wachtlijst en van hun naasten meer geduld gevraagd. Vijf jaar wachten, tien jaar wachten, twintig jaar wachten – voor ze de zorg en ondersteuning krijgen die ze zo hard nodig hebben.

Hoe gaan we als samenleving antwoord bieden op die uitdaging? Welke nieuwe Vlaamse regering er ook komt: welk antwoord zal zij geven aan die mensen op de wachtlijst en aan hun omgeving?

Het volstaat niet er stilletjes over te zwijgen, in de hoop er niet publiek op afgerekend te worden. De wachtlijsten negeren, doet ze niet verdwijnen. Het volstaat ook niet te zeggen dat we moeten streven naar zorg­garantie, zonder dit concreet te maken, zonder ook effectief de middelen vrij te maken die hiervoor nodig zijn: woorden zijn lucht.

Elke politicus die erin slaagt het budget voor personen met een handicap de komende legislatuur met nog eens 300 miljoen euro te verhogen, evenveel als de afgelopen legislatuur, zal zich trots op de borst kloppen. Maar geen enkele politicus zal durven te zeggen wat de consequenties zijn van een budgetverhoging van ‘maar’ 300 miljoen euro: wachtlijsten die nog langer worden dan ze vandaag al zijn.

Personen met een handicap op de wachtlijst met de hoogste prioriteit, zullen in dit scenario meer dan zes jaar moeten wachten op de nodige zorg, mensen op de wachtlijst met lagere prioriteit, ­ zoals de schoonbroer van de jonge vrouw, ­ zelfs drieëntwintig jaar, tonen simulaties van het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap. 300 miljoen euro extra is veel geld. 300 miljoen euro extra is zelfs nog geen begin van een oplossing.

Om de vijftienduizend volwassenen met een handicap aan wie een zorgbudget is toegezegd maar die ‘voorlopig’ geparkeerd staan op een wachtlijst, en dus niet de zorg en ondersteuning krijgen die zij nodig hebben, van die wachtlijst te halen, is een permanente budgetverhoging nodig van 670 miljoen euro.

Om te vermijden dat vervolgens nieuwe wachtlijsten ontstaan, moet het budget de komende regeerperiode elk jaar opnieuw met nog eens 150 miljoen à 160 miljoen euro verhoogd worden. Het aantal mensen met een handicap blijft immers stijgen, een consequentie van medische door­braken en stijgende levensverwachting, ­ ook van personen met een handicap.

Het gaat om een smak geld, zeker, maar het verhaal van de schoonzus wier leven op pauze staat, maakt op z’n minst dit duidelijk: we kunnen er als samenleving niet voor kiezen de kosten van de zorg en ondersteuning van personen met een handicap niet te dragen.

Er is altijd iemand die de prijs betaalt. Doen we het niet collectief, als gemeenschap, dan zijn die kosten nog niet verdwenen. Het betekent alleen dat we ze afwentelen op de personen met een handicap zelf, en op hun naasten. Zij staan er alleen voor.

De onderhandelingen voor een nieuwe Vlaamse regering spelen zich af in het schemerdonker. Hoe we een antwoord willen bieden op de wachtlijsten voor personen met een handicap verdient echter een maatschappelijk debat, in het schelle licht van de schijnwerpers.

Het publiek moet weten wat de uitdaging is, mee nadenken over de mogelijkheden die we hebben als samenleving, wat de consequenties zijn van de keuzes die we maken – voor de personen met een handicap zelf, voor hun omgeving, voor de hele samenleving. Zodat eindelijk iedereen weet waar ze aan toe zijn.

Er is genoeg gewacht.

—Deze bijdrage verscheen eerder in De Standaard.

Een land krijgt de leiders die het verdient, zegt men, en ik vraag me af: wat hebben wij de goden verzocht dat zij ons dit lot bereiden? Voor welke misdaad moeten wij zo boeten? Botsende persoonlijke ambities manifesteren zich in kortzichtigheid en de vurigste debatten over — niets.

Leerrijk is De wissel van de macht van journalist Marc Van De Looverbosch, zijn relaas uit 2015 van de periode sinds de ondergang van de CVP en de opkomst en neergang van Paars-Groen tot aan de machtsgreep van de N-VA en de formatie van de “Zweedse coalitie”.

Het is, zoals de ondertitel aangeeft, een “kroniek van een Wetstraatwatcher”, en dus (sic) krijgen we haast niets te lezen over gevoerd beleid, laat staan over de zin of onzin ervan, en alles over de roddels, de achterklap, het geruzie, de stratego en de poppetjes, en vooral: over het eindeloze communautaire gerel, de geel-zwarte draad doorheen het hele boek, alsof geen zaak ter wereld een groter belang heeft dan de precieze omschrijving van een kieskring en de vraag of de organisatie van het rij-examen een bevoegdheid is van Vlaanderen dan wel van België.

Het kan Van De Looverbosch niet aangewreven worden: het is tenslotte de kwestie Brussel-Halle-Vilvoorde waarop het land en zijn bewindvoerders vastliepen, rond BHV was geen vergelijk mogelijk. Niet fundamentele meningsverschillen over hoe de welvaart van de Belgen ook in de toekomst veilig te stellen, niet tegengestelde visies over hoe het hoofd te bieden aan de klimaatcrisis en het energievraagstuk, niet de plaats van België in de Europese Unie en al evenmin de banken- en schuldencrisis — wel BHV stortte politiek België in een existentiële crisis.

Van het moment af dat de Amerikaanse investeringsbank Lehman Brothers in elkaar klapte in september 2008, het startsein voor de Grote Financiële Crisis die de wereld in een diepe economische recessie duwde, doorheen de mutatie van de bankencrisis in een schuldencrisis die de Europese Unie uit elkaar dreigde te trekken en waarin ook België haast verzwolgen werd, tot de uiteindelijke ondergang van Dexia in november 2011, werd ons land verlamd door staatszaak BHV. En niets in De wissel van de macht leert ons waarom de communautaire kwestie zulk existentieel belang kon aannemen, behalve: de cynische machtsstrijd in een Wetstraatbubbel bevolkt door allemaal kleine mensen die kwaken als de dikste kikkers.

Paars heeft populaire kopstukken die het maar wat graag breder wil kunnen uitspelen dan in de petieterige toenmalige arrondissementskieskringen, en dus krijgt België provinciale kieskringen — en de anomalie BHV. Van een debat over de manier hoe de keuze voor een bepaald kiessysteem en de grootte van de kieskringen erin slaagt “het volk” wel of niet te vertegenwoordigen in een representatieve democratie is geen sprake: het kiesstelsel staat ten dienste van het winnen van de volgende verkiezingen, en wat de gevolgen later zijn, zien we dan wel weer.

De christendemocraten, op zoek naar manieren om Paars te onttronen en hun natuurlijke plaats in het centrum van de macht weer te kunnen opnemen, sluiten het splinterpartijtje N-VA in de armen: die paar stemmen van de enkele overlevende communautaire scherpslijpers kunnen het verschil maken in de komende verkiezingen, en wat de gevolgen later zijn, zien we dan wel weer. Leterme promoveert BHV van technische kwestie tot de halszaak waarvoor Verhofstadt moet hangen en dwingt in één moeite door de Franstalige partijen — zelf verwikkeld in een machtsstrijd — in een onmogelijke positie: wat de gevolgen daarvan later zijn, zien we dan wel weer. Het is het begin van jarenlang wild gekwaak en woest getater over — tja, waarover eigenlijk?

Schijnmanoeuvres en wederzijdse vetos, hijgerige verslaggeving van de laatste uitspraak van deze of gene politicus die zich wil kronen tot held van de dag. Krantenvulsel, de uitstoot van een Wetstraatbubbel die zichzelf naar zo’n ijle hoogten heeft geblazen dat het verstand erbij bevriest.

Een opbod van onzinnigheden om toch even in de schijnwerpers te staan, culminerend in Vincent Van Quickenborne, wiens grootste verwezenlijking als politicus van nationaal statuut het versturen van een tweet in 2010 was (“alea jacta est”) die het begin betekende van een regeringsloze periode van haast twee jaar.

Een prijs die hij België graag liet betalen om zelf een dag in het zonnetje te staan en zich al tweetend hip en modern te tonen. Wat de gevolgen van de regeringsval zouden zijn voor z’n eigen partij en voor België, met een wankele economie en nog meer wankele banken: zorgen voor later, niet zijn zaak, niets mee te maken. Het schijnt het devies te zijn van wel meer van onze staatsmannen.

Nu werpt diezelfde Van Quickenborne zich opnieuw in de strijd: al te lang van het voorplan verdwenen, de provinciestad is te klein voor een man van zijn formaat. Zwaaide hij zijn voorzitter onlangs nog alle lof toe, niet veel later brandt hij ze af, want: Open VLD zou “te links” geworden zijn. Le ridicule ne tue pas, en de kranten vullen zichzelf niet met zijn naam: daarvoor moet hard gewerkt worden aan lekkere quotes die in het luchtledige zweven.

De Noordpool staat in brand, de ene hittegolf is amper weggeëbd of de volgende overspoelt het land, de Vlaamse akkers zijn niet meer dan rul zand, het kanaal naar de Gentse zeehaven wordt onbevaarbaar voor grotere schepen en met de Rijn dreigt de belangrijkste industriële verkeersader van Europa halfdroog te vallen — voor de tweede keer ooit, voor het tweede jaar op rij.

Toeval, niets aan de hand, zorgen voor later, niets mee te maken. En dus hinnikt en grinnikt Van Quickenborne — ach, is het geen smakelijke mop — dat een regering met een partij die de klimaatcrisis ernstig neemt alleen kan als die ‘hun programma verbranden in een open haard.’ Badineren en boutades kunnen niet verhullen dat persoonlijke ambitie het wint van ambitie voor ons land. Klimaatcrisis? We willen er wel aan werken, zolang we maar niets hoeven te doen.

—Deze bijdrage verscheen eerder in Mo*.

De taart moet eerst gebakken worden voor we ze kunnen verdelen (en hoe de taart nadien verdeeld wordt, zien we dan wel weer). De taartthese vat mooi de politieke doctrine samen die het financiële, fiscale, en economische beleid van de afgelopen decennia heeft gestuurd, in België net als in de andere post-industriële landen.

De taartthese rationaliseert de prioriteit die het beleid geeft aan de belangen van bedrijven en hun eigenaars, van grote vermogens en multinationals. Eerst maken we ons de fictie eigen dat zij de taart bakken, terwijl de rest van ons er maar wat bij staat en toekijkt hoe de grote vermogens zich bij het vlammende licht van de taartenoven in het zweet werken. Vervolgens buigen we deemoedig het hoofd voor zoveel ondernemingszin en werkkracht, en erkennen we hun wensen als leidende principes voor de keuzes die wij maken: zij weten immers wat het inhoudt taarten te bakken, zij weten wat ze daarvoor nodig hebben, we kunnen hun maar best geven wat zij verlangen, of er zal voor niemand nog taart te eten zijn.

In de Verenigde Staten is de taartthese reeds het langst en het meest consequent de leidraad van het beleid. Het gevolg: volgens berekeningen van Matt Bruenig van People’s Policy Project op basis van gegevens van de Fed, de Amerikaanse Centrale Bank, is het netto-vermogen van de 1% rijkste Amerikanen sinds 1989 met 21 biljoen dollar gegroeid, van 8,4 biljoen dollar naar 29,5 biljoen dollar. Het netto-vermogen van de 50% armste Amerikanen daalde in dezelfde periode met 0,9 biljoen dollar: zij hebben nu meer schulden dan vermogen.

Taarten werden vol ijver gebakken, taarten werden met iets minder ijver verdeeld: de grote vermogens schrokken steeds grotere stukken taart naar binnen, en laten voor de rest steeds kleinere kruimels achter.

Het is het rechtstreekse gevolg van het systematisch verder drijven van het ‘ontlasten’ van de ‘wealth creators‘: hun werkkracht en ondernemingszin moet immers gestimuleerd en beloond, niet bestraft worden. En dus gingen de belastingen op de hoogste inkomens, de grote vermogens, en op schenkingen en erfenissen drastisch omlaag, terwijl de belastingsubsidies op snoepjes voor de rijksten systematisch uitgebreid werden. De Amerikaanse schatkist –de Amerikaanse burger, dus– blijft achter met een tekort van meer dan 22 biljoen dollar.

De cruciale stap in de redenering, die van ‘het stimuleren van de creatie van welvaart’ uitkomt bij ‘het belonen van de bezitter van rijkdom’, moet hier ongezegd en ongemerkt blijven. Alleen zo kan de taartthese als rationalisatie dienen van een beleid dat wie rijk is steeds rijker maakt, desnoods op kosten van de rest van de bevolking.

Nog in de Verenigde Staten, en opnieuw een consequentie van een beleid stoelend op de taartthese, boerde het loonaandeel in de verdeling van de welvaart de laatste decennia stelselmatig achteruit. Het loonaandeel is het deel van de welvaart dat arbeid ‘beloont’, in de vorm van brutolonen en bijdragen aan de sociale zekerheid; het complement hiervan is het kapitaalaandeel, het deel van de welvaart dat ten goede komt aan ‘het kapitaal’, in de vorm van bedrijfswinsten, die dan ook structureel en systematisch stegen. Een rapport van McKinsey dat enkele weken geleden verscheen, toont dat de gemiddelde werknemer in de VS vandaag —ceteris paribus— zo’n drieduizend dollar per jaar méér zou verdienen, was het loonaandeel sinds 1998 constant gebleven in plaats van gedaald.

Die drieduizend dollar per werknemer die bedrijven niet moeten uitkeren in de vorm van hogere lonen of hogere bijdragen aan de sociale zekerheid, spijzen de bedrijfskoffers en de zakken van de grootaandeelhouders. Ondertussen zitten de rijkste bedrijven op zulke bergen geld, dat ze er letterlijk geen blijf meer mee weten.

Eerder al rekende de hoofdeconoom van de Bank of England voor dat het mediane jaarloon van werknemers in het Verenigd Koninkrijk zo’n twintig procent hoger zou liggen dan het geval is, was dat jaarloon sinds 1990 op hetzelfde ritme geëvolueerd als de productiviteitsstijging.

Wat dus niet gebeurde. Men bakte grotere taarten, maar het stuk taart dat werkers mogen eten, groeide niet mee. De ‘loonkost’ mocht immers niet te veel stijgen, want dat zou de vestiging van bedrijven in het Verenigde Koninkrijk bedreigen. De taartthese schrijft een politiek van loonmatiging en een verlaging van de vennootschapsbelasting voor, om de bedrijfswinsten veilig te stellen.

Zoals in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk, ook in Nederland, ook in Frankrijk, ook in Duitsland, ook in België. We concurreren ons arm. Duitsland voert een politiek van loonmatiging, dus België moet volgen. Nederland verlaagt de vennootschapsbelasting, dus België moet volgen. België smijt met loonsubsidies en bedrijfssubsidies, dus onze buurlanden schakelen ook een versnelling hoger. Telkens met de taartthese als rationalisatie: we moeten de grote bedrijven en de grote vermogens in de watten leggen, want zonder hen zijn we niets. Probleem: het andere land legt de zogezegde taartenbakker telkens net iets meer in de watten, dus we moeten telkens opnieuw nog een extra inspanning doen. En de rijke telt lachend z’n geld.

Sprekend voorbeeld: de Amerikaanse staten Kansas en Missouri hebben elkaar de laatste jaren systematisch bekampt met investeringssubsidies en andere lokkertjes, met als doel bedrijven de staatsgrens over te lokken: verhuis twee kilometer, ontvang zoveel miljoen dollar extra subsidie. Netto-banenwinst, nihil. Kost aan de staatskas: honderden miljoenen. Missouri stelt nu, zoveel jaar later, zoveel miljoen armer, geen job rijker, een wapenstilstand voor.

Onze economieën zijn zo verweven, kapitaal zo snel verschoven van de ene staat naar de andere, dat het wel lijkt alsof onze democratieën elke controle verloren hebben. Het is slechts schijn, een illusie gecreëerd door de propagandamachine van de grootste bedrijven die liever zien dat landen elkaar bekampen om de laatste kruimels, dan dat die landen de handen in elkaar slaan om bedrijven weer hun faire bijdrage te laten leveren.

De vraag is of onze Europese leiders, zo bevangen door de taartthese, het lef vinden om uit die wapenwedloop te stappen — en te kiezen voor een faire verdeling van de taart.

— Deze bijdrage verscheen eerder op Knack.be.

Goed nieuws uit het Noorden. De Deense sociaaldemocratische partij toont de weg voor haar zusters hier en elders in Europa: het volstaat om enkele basisprincipes van de sociaaldemocratie als overbodige ballast af te werpen, om weer met lichte tred en opgeheven hoofd de kiezer tegemoet te treden. Mette Frederiksen, leider van de Deense sociaaldemocraten, zou haar partij naar de overwinning leiden in de verkiezingen voor het nieuwe parlement.

De feestelijkheden waren al weken gepland, de champagne stond gereed: iedereen verwachtte een eclatante verkiezingsoverwinning voor de sociaaldemocraten. De eerste resultaten die binnenliepen waren weliswaar bemoedigend, maar weinig spectaculair. Het gaf niet, het verhaal was al geschreven: Mette Frederiksen had met haar linkse blok de rechtse regering onttroond, en ze slaagde waar zovelen in Europa faalden, door ongegeneerd het verhaal dat rechtse partijen over ‘het vreemdelingenprobleem’ vertellen over te nemen en eigen te maken. De partijen in de socialistische familie die elders in Europa liggen te zieltogen, leren dus maar best uit het Deense voorbeeld. Denemarken is de toekomst, Denemarken toont de weg naar de overwinning.

Nu ja, overwinning…

Uiteindelijk verliezen de sociaaldemocraten onder Mette Frederiksens harde lijn weer wat van het terrein dat ze onder haar voorgangster Helle Thorning-Schmidt hadden heroverd. Het is enkel door de forse vooruitgang van de andere partijen in het linkse blok, partijen die zich verzetten tegen het rechtse discours in plaats van het na te praten, dat het linkse blok nu aan zet is om de nieuwe regering te vormen.

Het klopt dat de extreemrechtse en populistische Deense Volkspartij behoorlijk wat van haar pluimen verloor, maar dat had meer te maken met de schandalen waarin ze verwikkeld raakte en opeenvolgende breuken in de partij dan met Frederiksens discours: de stemmen die de Volkspartij verloor gingen naar de rechtse Venstre-partij van uittredend premier Lars Løkke Rasmussen, niet naar de sociaaldemocraten.

Moeten we het verhaal dus helemaal herschrijven, en is het niet dankzij, maar net ondanks het overnemen van het praatje over ‘het vreemdelingenprobleem’ dat Frederiksen de nieuwe premier van Denemarken kan worden? Eerder gingen ook andere socialistische en sociaaldemocratische partijen die een meer rechtse lijn volgen op het migratiethema onderuit, zoals in Nederland de SP, terwijl de PSOE in Spanje kon winnen zonder alarmerend de migratietrom te beslaan.

Zelfs al had het nabauwen van het meest rechtse migratiediscours Mette Frederiksen geholpen aan de overwinning waarop iedereen al rekende – quod non –, was het werkelijk een overwinning op het xenofobe populisme geweest? Het volstaat dan om dezelfde xenofobe praat te verkopen, het volstaat om een beleid te steunen dat stoelt op xenofobe vooroordelen, om de xenofoben een smadelijke nederlaag toe te brengen. Neem hun discours over, voer hun programma uit: dat krijgt hen wel klein! Een vreemde redenering.

Wat meer is: het is een ijdele poging de sociaaldemocratie te redden door de sociaaldemocratie in de uitverkoop te zetten.

Het doel van de sociaaldemocratie is de nieuwe samenleving, waarin de leus van de Franse Revolutie – ‘vrijheid, gelijkheid, broederlijkheid’ –  verwezenlijkt wordt. Vrijheid kan dan niet betekenen wat het wel betekent in een maatschappij overheerst door de kapitalistische markt, waarin vrijheid verengd wordt tot louter het zo ongehinderd mogelijk nastreven van het particuliere eigenbelang. Dat vrijheidsbegrip komt immers onvermijdelijk in conflict met de morele eisen die gelijkheid en broederlijkheid ons stellen. De sociaaldemocratie streeft dus een nieuwe samenleving na, waarin vrijheid, gelijkheid, en broederlijkheid harmonieus samengaan. Of beter: dat was het doel van de sociaaldemocratie.

Vandaag schiet van die droom van een ‘nieuwe samenleving’ niets meer over, is men de noties ‘gelijkheid’ en ‘broederlijkheid’ volledig uit het oog verloren. Als men de sociale zekerheid weet te verdedigen, zal het allemaal allang goed zijn. De sociaaldemocratie verbeeldt vandaag geen nieuwe samenleving meer, maar is verworden tot de belangenbehartiger van deze of gene groep binnen de bestaande orde, waarvoor anderen zonodig geslachtofferd worden. Een partij kan alleen het rechtse discours over ‘het vreemdelingenprobleem’ overnemen, waarin mens tegen mens wordt opgehitst, als ze niet meer droomt van de nieuwe samenleving waarin ‘vrijheid, gelijkheid, en broederlijkheid’ werkelijkheid worden – als ze dus geen sociaaldemocratische partij meer is. Op verdeeldheid kan men geen solidaire samenleving bouwen.

—Deze bijdrage verscheen op 7 juni in De Morgen.

Mij werd, op de democratische hoogdag laatstleden zondag, de weinig benijdenswaardige taak toebedeeld secretaris te zijn van een stembureau in het kieskanton Sint-Jans-Molenbeek (Brussel). Ik was me maar al te zeer bewust van het feit dat ik bij een volgende verkiezing geen jonge man meer zou zijn, maar de veertig voorbij, en op weg naar het einde; het was dan ook met een enigszins bezwaard gemoed dat ik ontwaakte.

Wie mij kent zal weten dat het voeren van een gesprek, op zo vroeg een uur, voor mij onmogelijk is. Al schijnt buiten de zon en kwinkeleren de vogels vrolijk hun lied, in mij heerst nog het duister van de nacht, en elk geluid voortgebracht door een mens klinkt als de aankondiging van een spoedig zich voltrekkend drama. Op meer dan ontstemd gegrom ten antwoord hoeft men dan ook niet te rekenen. Dat ik mijn ochtendlijke koffie die zondagmorgen haastig naar binnen had te slokken, hielp mijn humeur geenszins.

Laat daarmee niet gezegd zijn dat ik ook maar voor een moment overwoog me aan mijn burgerlijke plicht te onttrekken: zonder mij geen verkiezingen, en zonder verkiezingen is het meteen uit met onze democratie. Op mijn al te tengere schouders rustte dan ook een al te zware verantwoordelijkheid, al kon ik me optrekken aan het feit dat ik op z’n minst niet voorzitter van een stembureau was. Zo alles in het honderd zou lopen, ik kon me altijd nog als een hazewind uit de voeten maken, de boel de boel latend. Met rampscenario’s weigerde ik echter rekening te houden; eerder was het met een zekere trots dat ik uiteindelijk, een kwartier voor zeven, het stembureau betrad. Hier zou het gebeuren. Hier zou geschiedenis geschreven worden.

Het stembureau bevond zich in een kaal klaslokaal. Enkel een kalender aan de muur herinnerde aan de kinderen die hier doordeweeks tot brave burgers van het land worden gekneed: vier heldere kleurvlakken deelden voor de leerlingen het jaar op in vier seizoenen, de witte winter lag achter ons, de groene lente was aangebroken.

Keurig in het gelid rezen de stemhokjes op uit het halfduister waarin het klaslokaal nog baadde. Enkel de wastafel in de hoek lichtte op in het binnenvallende zachte zonlicht. Het zorgde voor een mooi, verstild plaatje. Even later ging de deur van het stemlokaal open, en de dag bergaf.

Het was pas later dat de pathetische symboliek van het beeld tot me doordrong. Hoe de dag in de tussentijd verlopen was, ik zou het niet kunnen vertellen. Ik moet een achttal uren aan één stuk door hebben rechtgestaan aan de urne, terwijl ik met mijn meest vriendelijke stem aan vele honderden kiezers uitlegde hoe hun stembiljet te scannen en vervolgens in de stembus te deponeren, ondertussen zelf het lokaal scannend op onverlaten die met een kiezer mee het stemhokje indoken — gedrag in strijd met de kieswet dat niet getolereerd kan worden.

Het afsluiten van de stemming, het invullen van alle documenten, het noteren van de talrijke incidenten in het proces verbaal — ach, het geheim van de stemming verbiedt me er meer over te zeggen, en wat een zonde dat is, het nakijken van de stemregisters op eventuele fouten, het joggen door Brussel — absurd beeld — met zakken vol stembiljetten om ze aan het hoofdbureau te bezorgen.

Eindelijk daar — doodop, het was niet “gaan zitten” dat ik deed tussen de vele wachtenden, het was neerzijgen — kwamen me de binnenstromende resultaten voor het eerst ter ore.

Dat de uitslag dramatisch zou zijn, het stond in de sterren geschreven. Dag in, dag uit, jarenlang, krijgen we de boodschap door de strot geramd dat dit land het land van de duizend rampen is, een boodschap met onvermoeibare energie in de markt gezet door bedrijfsbazen voor wie geen winstmarge groot genoeg en geen bijdrage aan de sociale zekerheid en de landsfinanciën klein genoeg is.

We betalen “te veel” belastingen (al heeft dat niet verhinderd dat de doorsnee-Belg zowat de rijkste burger ter wereld is, maar laat dat niet gezegd zijn), toch worden ons steeds hogere facturen opgesolferd — iemand moet tenslotte de stelselmatige verlaging van de bedrijfsbijdragen compenseren, al lijkt niemand zich daar vragen bij te stellen, zo geïndoctrineerd zijn we door de propagandamachine van het conglomeraat dat onze economie bestiert.

En dus vraagt de burger: als ik zoveel betaal, en toch staat dit land zogezegd op de rand van het faillissement (quod non, maar wie maalt daarom?), waar is dat geld dan naartoe? Tegelijk worden we —opnieuw, dag in, dag uit, jarenlang— overspoeld door een hitserig discours, vol gelieg en bedrieg, dat dreigt met tsunami’s aan migranten en de ondergang van het avondland door horden barbaren die zich al in ons midden bevinden. Is het dan zo moeilijk te bevatten dat de kiezer de puzzelstukken bij elkaar legt, en kiest voor de partijen die beloven hen te beschermen door te stampen naar wie hen bedreigt?

Geen verrassend resultaat dus, maar daarom niet minder ontstellend, toen ik daar zondagavond half ingestort op een houten zitbank zat te wachten in het telbureau van Molenbeek, en de wereld van me af wilde trappen. Wat dat precies opgeleverd zou hebben, was me ook toen al niet geheel duidelijk, maar in mijn woede en vermoeidheid heb ik de onbedwingbare neiging te vervallen tot het gedrag van een peuter die, wanneer hij zijn zin niet krijgt, zich krijsend op de grond gooit en wild met zijn kleine beentjes in het rond begint te trappelen.

Ondertussen, na de nodige nachtrust, ben ik alweer bedaard. Ik heb geleerd dat men de kiezer zijn keuze niet mag aanwrijven. Ik heb geleerd dat het niet meer dan een foert-stem was, die massale steun voor niet eens zo verholen racisten en hun nabauwers, waarmee men weliswaar zijn ongenoegen uit, maar zich daarom nog niet inschrijft in het discours waarvoor men wel gekozen heeft. Ik moest weer denken aan de stemhokjes, die daar in het halfduister oprezen in het klaslokaal, en de wastafel verlicht door de binnenvallende zon. De kiezer verschuilt zich achter een gordijntje en steekt zijn middelvinger op — en wast vervolgens zijn handen in onschuld. Vrij van zonden, onschuldig als een lam, wandelt hij het stemlokaal buiten, het zonlicht in. Het wordt een mooie dag.

—Deze bijdrage verscheen eerder op Mo*.

Een discussie over ‘langer werken’ die geen rekening houdt met de dramatische verschillen in gezondheid tussen de verschillende sociale klassen, is simpelweg niet ernstig. De constante nadruk op de stijgende (gemiddelde) levensverwachting (DS 16 mei) verdonkeremaant volledig de enorme en nog groeiende ongelijkheden in levenskansen en levens­jaren.

Een stijgende levensverwachting betekent voor iemand in een ‘hogere’ sociale klasse iets helemaal anders dan voor iemand in een ‘lagere’ sociale klasse. De gezonde levensverwachting van een kortgeschoolde ligt bijna twintig jaar lager dan die van een hooggeschoolde. Iemand die in een arme wijk woont, heeft de helft meer kans te sterven binnen een gegeven jaar dan iemand die in een rijke wijk woont. Wie in een middenklassenwijk woont, loopt dertig procent meer kans uit te vallen met langdurige ziekte dan iemand in een rijke wijk. Voor iemand uit een arme wijk loopt dat risico op langdurige ziekte – net zoals voor chronische aandoeningen, invaliditeit, noem maar op – nog veel hoger op. Elke discussie over langer werken botst hier op haar grenzen: als we die ongelijkheden niet ten gronde aanpakken, betekent langer werken voor brede lagen van de bevolking niet meer dan ‘werken tot we erbij neervallen’.

Dat gezondheidsproblemen toenemen naarmate we dieper afzakken op de inkomensverdeling, en daarmee ook de periodes van inactiviteit, betekent ook dat elk voorstel dat periodes van langdurige ziekte en invaliditeit wil afstraffen met een nog lager pensioen, ongelijkheid op ongelijkheid stapelt. Lagere inkomens betekenen ziekere mensen, ziekere mensen betekenen lagere inkomens: willen we die vicieuze cirkel echt in stand houden?

Het is nodig om de betaalbaarheid van de pensioenen te verzekeren, klinkt het dan. Maar het klopt niet dat de pensioenen binnenkort niet meer betaalbaar zullen zijn, zelfs niet wanneer – oh horror – de ‘gemiddelde’ levensverwachting zou blijven stijgen. Wat wél klopt, is dat we meer zullen moeten uitgeven aan de pensioenen, zelfs fors meer. Spreek ik mezelf dan niet tegen? Neen, want: we bouwen met z’n allen ondertussen ook heel wat meer rijkdommen op. En dan is het niet omdat we een wat groter aandeel van die welvaart zullen moeten aanwenden om de levensstandaard van een groter deel van de bevolking te garanderen, dat we zelf plots slechter af zouden zijn.

Twee zaken kunnen in een rijker wordende samenleving tegelijk waar zijn: een verhoudingsgewijs groter deel van de welvaart zal ten goede komen aan ouderen (logisch, want een groep die verhoudingsgewijs zal groeien), en ook wie werkt zal rijker zijn dan vandaag het geval is. De vraag is niet of de vergrijzing betaalbaar is: natuurlijk is die betaalbaar. De vraag is of we die prijs wíllen betalen. Dat we altijd langer zullen moeten werken, is geen onontkoombare noodzaak, maar een keuze. De keuze die we moeten maken, is wat we het meest prijs op stellen: een steeds hoger inkomen in de periodes dat we werken, of meer vrije tijd — tijdens of na de carrière.

In heel deze discussie over de noodzaak van langer werken om de betaalbaarheid van de sociale zekerheid te garanderen, wordt over één factor in alle talen gezwegen. We worden met z’n allen steeds rijker – maar wie komt die stijgende welvaart het meest ten goede? Waar is dat geld naartoe? Waarom lijkt het zo moeilijk de sociale zekerheid afdoende te financieren?

Een rapport van de Oeso dat enkele weken geleden verscheen, brengt wat meer duidelijkheid. De Oeso ging na hoe de welvaart die we met z’n allen in onze economie produceren verdeeld wordt tussen enerzijds het ‘arbeidsaandeel’ (de vergoeding voor de geleverde arbeid in het productieproces, in de vorm van lonen en socialezekerheidsbijdragen) en anderzijds het kapitaalaandeel (de vergoeding voor het geleverde kapitaal in het productieproces, in de vorm van de bedrijfswinsten en de opbrengsten voor bedrijfseigenaars en aandeelhouders). Wat blijkt: tussen 2001 en 2017 daalde het arbeidsaandeel in de industriesector met maar liefst zeven procentpunten, in de dienstensector zelfs met tien procentpunten. Omgekeerd groeide het deel van de koek die we bakken dat bedrijven voor zich weten te houden dus met respectievelijk zeven en tien procentpunten.

Dat is een gigantische verschuiving, van miljarden en miljarden euro’s welvaart, die niet meer naar lonen en socialezekerheidsbijdragen vloeien, zoals vroeger, maar blijven plakken in de handen van bedrijven en hun eigenaars. De ontslagnemende regering heeft die tendens nog versterkt door de socialezekerheidsbijdragen die bedrijven verschuldigd zijn verder te verlagen: het idee was de ‘kosten’ van arbeid te verlagen, in de praktijk leidde het tot een verdere stijging van de bedrijfswinsten, zoals ook Gert Peersman aantoonde. De sociale zekerheid bleef achter met het tekort. Tegelijk verlaagde deze regering – nog maar eens – het belastingtarief op die stijgende bedrijfswinsten.

Dáár ligt het kalf gebonden. Dáár zit het ‘betaalbaarheidsprobleem’ van onze pensioenen.

— Dit stuk verscheen op 19 mei in De Standaard.