Vele duizenden mensen met een fysieke of een mentale beperking staan er geblokkeerd, vaak jarenlang: zij hebben nood aan zorg en ondersteuning, maar krijgen die hulp voorlopig niet – en hoeveel jaren die ‘voorlopig’ nog zal duren, niemand die het hen kan of wil zeggen.

Bijzonder zuur om dan te moeten vaststellen dat de Vlaamse regering wél honderden miljoenen euro veil heeft voor het verlagen van de erfbelasting van de meer gefortuneerden in het leven, terwijl ze hulpeloos de armen de lucht in gooit en zegt echt de middelen niet te vinden om mensen met een handicap de zorg te geven die zij verdienen.

Het is niet zo dat de Vlaamse overheid ondertussen niets doet: wie al minstens sinds 2014 als meerderjarige op een wachtlijst voor zorg staat, heeft nu recht op een basisondersteuningsbudget, een som van 300 euro per maand waarmee iemand met een fysieke of een mentale handicap zelf hulp kan zoeken.

Het voorbije jaar ontvingen bijna 8.000 meerderjarige Vlamingen die steun – en al geeft de term zelf al aan dat het een som is waarmee enkel de basis van de nodige ondersteuning bekostigd kan worden, het is natuurlijk beter dan niets, en vergt al een serieuze budgettaire inspanning van de overheid.

Niet uit hartstochtelijke liefde voor Merkel maar in vrees en beven voor een nog grotere afstraffing bij nieuwe verkiezingen, en een overwinning voor de xenofobe en populistische AfD, hernieuwden de kameraden van de SDP de huwelijksgeloften met de Duitse christendemocraten – die zich zelf ook al niet zo lekker voelen. In Italië kregen de centrumpartijen een fikse oplawaai te verduren, en zwermden de kiezers uit naar het harde rechts van de Lega Nord en de antipolitieke Vijfsterren-beweging. In Frankrijk veegde Emmanuel Macron de vloer aan met de klassieke partijen aan zijn linker- en rechterzijde met een discours dat vooral uitblonk in het ontkennen van elke ideologische aanhorigheid. Drie grote Europese landen, eenzelfde patroon: de klassieke politieke families in crisis.

Soms lijken we de maatschappij te beschouwen als niet veel meer dan een machine die perfect kan werken, als ze maar juist afgesteld zou staan. Lijkt er ergens een mankementje te zijn, dan hoeven we maar de loodgieter te bellen die de boel wel even zal herstellen: hier een schroef aandraaien, daar een buis vervangen, wat olie op het radarwerk, en alles loopt weer naar behoren. De problemen waarmee we als samenleving geconfronteerd worden zijn een kwestie van techniek, ze oplossen een kwestie van vakmanschap. Lukt dat niet, is maar één conclusie mogelijk: niet dat de maatschappij geen machine is, maar dat we niet de juiste vakman hebben gebeld.

In dit beeld van samenleving en politiek getuigen ideologische conflicten niet van soms radicaal verschillende visies op de maatschappij, hoe die ingericht hoort te zijn of welke waarden voorrang verdienen wanneer zij onherroepelijk met elkaar clashen. Maar eerder zijn die conflicten niet meer dan een vervelende en voorbijgestreefde spielerei die het aanpakken van de echte problemen in de weg staan, een spelletje van beroepspolitici die enkel bezig zijn met hun eigen carrière en hun eigen portefeuille, en niet met ‘echte’ mensen. De moeizame besluitvorming en het horten en stoten van het politieke proces is dan geen gevolg van de complexiteit van de realiteit en van de moeilijkheid om de veelheid van wensen en verlangens van ontelbare betrokken partijen met elkaar te verzoenen, maar een teken van de onbekwaamheid van bestuurders die enkel goed zijn in rondjes zwartepieten en vriendjespolitiek.

En ach, wat stappen we daar graag in mee, hoe makkelijk zijn uitspraken als ‘met mij zou het niet waar zijn’ of ‘los het nu eindelijk eens op’. Met de grove borstel erdoor, de ‘politiek oude slag’ bonjouren we buiten, de tijd van ideologische conflicten en zouteloze compromissen is voorbij. Nu is het aan de technocraat en aan de populist – die op z’n minst dit gemeenschappelijk hebben: de absolute miskenning van de weerbarstigheid van de werkelijkheid. Maar denken dat de complexiteit van de samenleving onze machten niet ver te boven gaat, getuigt van een gevaarlijke onbescheidenheid. Het grote gebaar van het ‘alles zal anders zijn’ kan er soms in slagen het oude te vernietigen, maar veel minder om het nieuwe te bouwen.

— Dit stuk verscheen op 6 maart in De Morgen.

Het heet ‘vermaatschappelijking van de zorg’, maar het is gezinnen aan hun lot overlaten. Het heet ‘regie in eigen handen geven’, maar het is gedwongen afhankelijkheid. De Vlaamse zorg voor personen met een beperking loopt goed fout, maar we kleven er dure woorden op om de schrijnende realiteit te verbloemen.

Vandaag (20 februari) komt minister Jo Vandeurzen (CD&V) in de commissie Welzijn van het Vlaams Parlement vertellen hoe vlot zijn hervorming van de sector loopt. De theorie: in plaats van voorzieningen te financieren om zorg en ondersteuning te bieden aan mensen met een beperking, geeft Vlaanderen die mensen zélf een budget zodat ze zelf hun zorg kunnen inkopen, hoe en waar ze maar willen. Zo krijgen zij zelf ‘de regie in eigen handen’, de vrijheid om zelf te beslissen welke zorg ze nodig hebben, en hoe ze dat organiseren.

Mooi, alleen botst die theorie op de vieze werkelijkheid dat Vlaanderen niet het budget wil voorzien om die vrijheid ook effectief te realiseren. Want zolang er ook maar iemand is – een ouder, een broer of een zus, een partner – van wie Vlaanderen oordeelt dat die de zorg voor iemand met een beperking kan opnemen, zolang krijgt die persoon niet de middelen om die zorg elders te zoeken. ‘Regie in eigen handen’, maar de enige keuze die men krijgt, is gedwongen afhankelijkheid; we kleden het in als ‘vermaatschappelijking van de zorg’, maar het is elke collectieve verantwoordelijkheid voor zorg ontlopen waar het ook maar enigszins mogelijk is.

Een man met het syndroom van Down woont nog thuis bij zijn intussen hoogbejaarde ouders, maar begint zelf te dementeren, terwijl ook de vader nu zorg nodig heeft. Zij vragen een budget aan waarmee hij in een voorziening terecht kan, maar krijgen dat niet. Want: er is nog een netwerk dat voor hem kan zorgen: die ouders van bijna negentig jaar die intussen zelf zorg nodig hebben. Kleef er de term ‘vermaatschappelijking van de zorg’ op, en niemand maalt erom dat het gezin die zorg helemaal niet meer aankan.

Een meisje met een ernstige fysieke beperking studeert aan de KU Leuven en woont er in een aangepaste studentenvoorziening waar ze de nodige ondersteuning krijgt om zelfstandig leven mogelijk te maken: een zorgpermanentie die ze kan delen met andere studenten. Net als zovele andere jongeren op haar leeftijd is ze blij eindelijk het ouderlijke nest te kunnen verlaten en vrije lucht op te snuiven. Alleen kunnen die andere jongeren na hun studententijd de wijde wereld opzoeken, terwijl zij geen zorgbudget krijgt waarmee ze na haar studies zelfstandig kan gaan wonen want, zo oordeelt Vlaanderen, zij kan terug naar haar ouders, en dus moet zij terug naar haar ouders. Zolang zij er zijn, heeft zij geen recht op een zelfstandig leven, en hebben ook haar ouders geen recht op ademruimte: zij moeten weer die permanente zorgondersteuning verzekeren. Noem het ‘regie in eigen handen geven’, en geen hond die erom geeft dat dit net het tegendeel is van een zelfstandig leven garanderen.

Vandeurzen benadrukt keer op keer dat we zijn vermaatschappelijking van de zorg niet als een besparingsoperatie mogen zien. Dat klopt. Er werd voordien niet genoeg geïnvesteerd om elke persoon met een beperking de nodige zorg en ondersteuning te bieden, en er wordt nog steeds niet genoeg geïnvesteerd om die zorg te garanderen. Op dat vlak is er helemaal niets veranderd. Het enige dat veranderde is het cadeaupapier waarin de tekorten verpakt worden.

— Dit stuk verscheen op 20 februari in De Morgen.

Sociale afkomst bepaalt sociale toekomst. We wisten het al, maar een nieuwe studie drukt ons nog eens met de neus op de feiten. Jongeren met precies dezelfde schoolresultaten krijgen een heel andere beoordeling, afhankelijk van hun sociale achtergrond. De UGent en de KU Leuven deden de test en ontdekten dat, met net hetzelfde rapport, de dochter van zelfstandigen de helft meer kans maakt op een A-attest dan een arbeiderszoon van buitenlandse herkomst.

Dezelfde schoolresultaten, dezelfde competenties, maar de ene wordt door de klassenraad over de drempel naar het volgende jaar getild, terwijl de andere moet afzakken of blijven zitten. Het is dan ook geen wonder dat de sociale mobiliteit in Vlaanderen zo ontzettend laag is: veel meer dan elders bepaalt de scholingsgraad van de ouders hier de scholingsgraad van de kinderen – en daarmee ook de verdere levenskansen van die kinderen.

Niet dat we dit nog niet wisten, al doen we ontzettend graag alsof Vlaanderen het land van de gelijke kansen is, waar iedereen gelijk aan de meet komt en het dus enkel maar een kwestie is van de kansen te grijpen die hier voor iedereen evenzeer voor het rapen liggen. Een leuk fabeltje, zeer zeker, dat wie het gemaakt heeft toelaat om zijn geweten te sussen en neer te kijken op wie minder fortuinlijk is, maar dus: niet meer dan een fabeltje. Dezelfde schoolresultaten, dezelfde competenties, een heel andere toekomst want een heel andere afkomst.

Dat die kansenongelijkheid net op school al zulke kwalijke vormen aanneemt, is des te pijnlijker omdat iemands scholing zo bepalend is voor iemands professionele toekomst. Het zal niet verbazen dat er een grote inkomenskloof gaapt tussen wie lagergeschoold, middengeschoold, of hogergeschoold is.

Volgens cijfers van het statistisch instituut van de Europese Unie Eurostat lag in 2003 het netto-mediaaninkomen van een hogergeschoolde op arbeidsleeftijd 360 euro per maand hoger dan het netto-mediaaninkomen van een middengeschoolde – dat is dus het inkomen na belastingen en sociale transfers. In 2016 was dit inkomensverschil al gestegen naar 607 euro per maand. Met een lagergeschoolde loopt het verschil nog veel hoger op: van 620 euro in 2003 tot maar liefst 1.062 euro in 2016. Elke maand opnieuw.

Dan mag men ons nog zo vaak op het hart drukken dat we elke opleiding als gelijkwaardig moeten beschouwen, dat de ene niet minder is dan de andere, het feit blijft dat de ene opleiding voorbereidt op hoger onderwijs, en de andere niet, en dat de inkomenskloof tussen wie wel en wie geen hoger onderwijs genoten heeft gigantisch is – en dat die inkomenskloof jaar na jaar breder en dieper wordt.

Als dan nog maar eens duidelijk wordt dat iemands schoolcarrière – en dus ook werkcarrière – in belangrijke mate bepaald wordt niet door zijn competenties maar door zijn sociale afkomst, dan kunnen we alleen maar besluiten dat we hier iets grondig fout doen. We spelen met de toekomst van kinderen die veel beter verdienen.

— Dit stuk verscheen op 6 februari in De Morgen.

Vreemde tijden waarin het beeld van een vrouw met hoofddoek volstaat voor ophef. Enkele maanden geleden nog ruzie om een wervingsaffiche van de Vlaamse overheid, nu heibel over reclame van een cosmeticagigant. Een zoveelste relletje, en toch loont het de moeite er even bij stil te staan, want: waarom ophef over het beeld van, godbetert, een vrouw met een hoofddoek?

Om deze vraag te beantwoorden, even een ommetje. Feministen klagen al lang de afwezigheid van vrouwen in het publieke debat aan. Dat doen zij volgens mij niet omdat vrouwen over een of ander uniek weten zouden beschikken dat niet toegankelijk is voor mannen. Zelfs iemand die zich niets kan voorstellen bij wat een specifiek ‘vrouwelijk’ dan wel ‘mannelijk’ perspectief zou zijn op bijvoorbeeld de relatie tussen de Europese Unie en Rusland, kan zich geweldig storen aan het feit dat erover gedebatteerd wordt door vijf mannen en nul vrouwen.

Wat in de aan- of afwezigheid van vrouwen in het publieke debat op het spel staat, is eerder de manier waarop een gemeenschap naar zichzelf kijkt. Een evenredige vertegenwoordiging is niet simpelweg een passieve afspiegeling van het feit dat de maatschappij evenveel vrouwen als mannen telt. Het doet meer dan dat, het brengt iets tot stand: het is niet alleen de normaalste zaak van de wereld omdat er nu eenmaal evenveel vrouwen als mannen zijn in onze samenleving, het normaliseert de aanwezigheid van vrouwen ook in het beeld dat wij van onze gemeenschap vormen, tot zij als even neutraal verschijnen als de doorsnee witte man van middelbare leeftijd.

Om het enigszins paradoxaal te formuleren: hoe meer vrouwen verschijnen, hoe meer ze verdwijnen. Dat is: hoe meer vrouwen aanwezig zijn in het publieke debat, hoe meer hun vrouw-zijn als bijzonderheid vervaagt en hoe meer de persoon zelf kan verschijnen als iemand die iets te zeggen en te tonen heeft. Het zichtbaar maken van het verschil doet het belang dat eraan gehecht wordt vervagen; het verliest zo ook zijn relevantie als mogelijk merkteken waarlangs de grenzen van de gemeenschap getrokken kunnen worden.

Terug naar het beeld van de gehoofddoekte vrouw. De inzet van de ophef over de wervingsaffiche van de overheid of over de reclame van de cosmeticagigant is, opnieuw, het beeld dat een gemeenschap van zichzelf vormt. Het gaat om het (de-)problematiseren en (de-)contesteren van de aanwezigheid van moslima’s in onze gemeenschap.

Hoe meer de verscheidenheid van onze samenleving zichtbaar gemaakt wordt, al is het in iets onnozels als shampooreclame, hoe meer het belang dat aan het verschil gehecht wordt kan vervagen, en hoe meer dat verschil ook zijn relevantie verliest als mogelijke scheiding tussen een ‘wij’ en een ‘zij’

Het is het behoud van die scheiding die op het spel staat voor zij die bij het zien van het beeld van een vrouw met een hoofddoek de ondergang van het Avondland nabij denken. En net daarom kan links die strijd om de identiteit van onze gemeenschap niet links laten liggen. Het gaat naar de essentie: wie hoort erbij, en wie niet?

— Dit stuk verscheen op 23 januari in De Morgen.

Beleid gaat over mensen. Een evidentie zou je denken, maar de mensen om wie het gaat hebben nogal eens de neiging om uit het zicht te verdwijnen van wie het beleid maakt.

Neem nu de steeds weer opduikende discussie over het beperken van de werkloosheid in de tijd of, op zijn minst, de dringende noodzaak van een versterking van de degressiviteit van het systeem. Allerlei verstandige en minder verstandige argumenten worden hiervoor aangehaald, maar wat steeds terugkeert: de idee dat het Belgische werkloosheidsstelsel, doordat het onbeperkt in de tijd is, te genereus is en mensen gevangen houdt in de werkloosheid.

Wie langdurig werkloos is, zou zich al te makkelijk kunnen nestelen in de hangmat die ons werkloosheidsstelsel is: vandaar de lage werkgelegenheidsgraad. Alleen door mensen uit die comfortabele hangmat te duwen, zullen we hen aan het werk krijgen. Alleen wanneer de dreiging van een stopzetting van hun werkloosheidsuitkering hen boven het hoofd hangt, alleen wanneer ze weten dat hun inkomen substantieel verminderd zal worden, zullen ze echt gaan zoeken naar werk.

Enige probleem: die comfortabele hangmat bestaat niet. Ze is een mythe.

De uitkering van een alleenstaande werkloze valt nu al terug naar 917 euro per maand, 30 euro meer dan een leefloon, maar wel liefst 200 euro onder de armoedegrens. Dat is de realiteit: wie de pech heeft geen werk te vinden, ook niet na lang zoeken, dwingen we nu al te leven in armoede. Zó comfortabel is de hangmat: een constante strijd simpelweg om het hoofd boven water te houden.

Hoeveel van zij die betogen voor het beperken van de werkloosheidsuitkering in de tijd zouden zelf dag na dag, week na week, maand na maand kunnen rondkomen met een inkomen dat zo ver onder de armoedegrens ligt? Hoeveel lager moeten de uitkeringen volgens hen liggen, hoeveel dieper moeten mensen in armoede geduwd worden opdat het voor hen genoeg zou zijn, en onze sociale zekerheid geen comfortabele hangmat meer?

Het is echter maar al te makkelijk om het leven van de mensen om wie het gaat uit het oog te verliezen. Zij zijn in het publieke debat haast onzichtbaar, hun stem wordt amper gehoord. Ze verdwijnen achter frases als ‘de degressiviteit van het systeem moet versterkt worden’: een schijnbaar neutrale stelling in een technische discussie, terwijl het natuurlijk niets anders is dan zeggen dat mensen die in armoede moeten leven het nog steeds veel te makkelijk hebben, zonder te moeten denken aan de gevolgen voor de mensen om wie het gaat.

Ik twijfel niet aan de goede bedoeling van heel wat wetenschappelijke onderzoekers die zich de vraag stellen hoe we meer mensen aan het werk kunnen krijgen. Ik vrees wel dat zij, in de zekerheid dat zij nooit geconfronteerd zullen worden met de gevolgen van hun voorschriften, durven te vergeten dat er achter de cijfers nog steeds mensen van vlees en bloed schuilen, mensen die ook maar hun best doen en het beste verhoopten in het leven, maar niet het winnend lot hebben getrokken. Ik twijfel wel aan de goede bedoelingen van een hoop beleidsmakers die, terend op ressentiment, ongeacht de vraag steeds met hetzelfde antwoord komen: wie niet werkt, profiteert, en moet met harde hand aangepakt worden.

Pech in het leven aanvaarden we niet meer: pech is niet meer of minder dan een schuldbekentenis, en schuldigen verdienen geen ondersteuning, maar straf. En zelfs een leven in armoede is blijkbaar nog geen straf genoeg.

— Dit stuk verscheen op 11 januari in De Morgen.