Noot: Vanaf deze week verschijnt om de 14 dagen mijn column in De Morgen. Hieronder de eerste.

— — —

Al scheidt een oceaan mij van de Verenigde Staten, toch voelde het als een klap in mijn gezicht, toen de uitslag van de presidentsverkiezingen binnenliep: een harde veroordeling van het liberale wereldbeeld dat ik zo graag het mijne noem, een scherpe afwijzing van een wereld in verandering. We dromen weleens van Utopia, een ideale samenleving – dit leek een zoveelste terechtwijzing van die droom.

Het was dan ook met een zwaar gemoed dat ik in de dagen die volgden door Thomas Mores Utopia bladerde, zijn blauwdruk van de ideale samenleving. En het werd me hoe langer hoe meer duidelijk hoezeer ik miskend had wat nochtans zowat de grondregel is van dit utopische land. Want al is Utopia inderdaad een harmonieuze samenleving, die harmonie rust in de eerste plaats hierop: alles kent er zijn plaats, de mens is er meester over de omstandigheden en heeft zijn zaakjes mooi op orde, hij weet waar hij aan toe is.

More had natuurlijk gelijk: de mens heeft zijn zekerheden nodig, vaste grond onder de voet, vertrouwde bakens die braaf op hun vertrouwde plaats blijven staan, onveranderlijk doorheen de jaren. Hij heeft zijn tijd voor het exotische, zeker, maar het is precies dat: een wonderlijk schouwspel dat fascineert en intrigeert maar op afstand gehouden wordt, niets dat echt met hem te maken heeft, niets dat kan bedreigen, momentane verstrooiing. Hij moet zich thuis kunnen weten, niets mag zijn wereld fundamenteel in vraag stellen. De mens wil verrast worden, maar niet waar het pijn kan doen. Zoals ook ik verrast wil worden, maar niet wanneer het mijn wereldbeeld overhoop haalt en alles in vraag stelt waarin ik geloof.

Hoe meer zelfs de meest solide bakens lijken af te brokkelen, hoe groter de nood aan beschutting; hoe meer de vaste grond onder de voeten lijkt weg te glijden, hoe groter het verlangen naar controle, naar iets dat alles op z’n vertrouwde plaats doet vallen. In tijden van nood trek ik naar mijn stamcafé, naar mijn vaste plek aan de toog en het vaste praatje met de barvrouw – zoals ik er ook een jaar geleden zat, toen de wereld in elkaar klapte. Maar dat verlangen meester te blijven over de omstandigheden door beschutting te zoeken in het vertrouwde mag dan wel een onvermijdelijk verlangen zijn, al even onvermijdelijk is het gedoemd altijd gefrustreerd te blijven. Het is bovendien een gevaarlijk verlangen, als het ertoe aanzet dit Utopia werkelijk te willen verwezenlijken. Thomas More wist al: zijn Utopia kon niet anders dan het product zijn van de onderwerping van ‘onbeschaafde bruten’ die niet pasten in het beeld van een harmonieuze samenleving, en het kon niet anders dan een kunstmatig eiland zijn, afgesneden van de rest van de wereld door een diepe en brede gracht, gegraven op bevel van de nieuwe overheerser om de wereld buiten te houden.

De wereld buiten houden is, helaas, een onmogelijke opgave. De wereld klapte niet minder hard in elkaar omdat ik op mijn vaste plek aan de toog zat.