Dit stuk verscheen in Oproerkraaiers worden in stilte geboren. Acht hedendaagse antwoorden op de brieven van Camille Huysmans, een uitgave van Curieus en de Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Camille Huysmans. Met teksten van Herman Van Goethem, Jozefien Daelemans, Matthias Somers, Yousra Benfquih, Hendrik Vos, Caroline Copers, Herman Balthazar, Alicja Gescinska, en Jinnih Beels, en illustraties van Fatinha Ramos.

Hoe in de voetsporen te treden van een socialistisch voorman, wanneer het socialisme zelf op apegapen ligt? Hoe de jeugd van tegenwoordig een brief te schrijven over het belang van de klassenstrijd, wanneer het woord zelf getild lijkt uit een beduimeld boekje, gevonden bij het oud papier? Is het niet precies die hang naar het verleden, die verknochtheid aan oude verwezenlijkingen en nog oudere theorieën, die het socialisme de nek heeft gekost? “De klassenstrijd!” “Arbeid versus kapitaal!” Hoeveel bestofter kan het socialisme zijn, hoeveel meer bewijs is nodig dat socialisten geen oog hebben voor de nieuwe tijden? Opzij met hen, dat zij plaats maken voor u, voor de jeugd, klaar om de wereld te veroveren, deze wereld, niet die van de negentiende eeuw, maar de wereld van nu en van morgen. Hoezo, klassenstrijd? Alsof er nog onderscheid is tussen arbeider en kapitalist, tussen arm en rijk, tussen machtelozen en machthebbers: iedereen zit in ’t zelfde schuitje, iedereen moet aan ’t zelfde zeel trekken, iedereen wil gewoon vooruit.

Het is allemaal niet nieuw.

Ondertussen tachtig jaar geleden verweerde Huysmans zich al tegen een gelijkaardige kritiek. “Gij vraagt mij wat ik denk,” schreef hij, “over degenen die de meening uiten dat het socialisme zijne theoretische opvatting moet hernieuwen, en verklaren dat het niet meer optreedt om klassebelangen te verdedigen, maar wel om de belangen van de gansche gemeenschap. De vernieuwers willen dus, — indien ik hen goed begrijp, — de organische tegenstelling der klassen wegcijferen. (…) Tusschen de heeren van La Société Générale en de huisarbeiders van Hamme en Zele is er eigenlijk geen verschil. De huisarbeiders van Zele en Hamme kunnen immers morgen de heeren van La Société Générale worden. Men heeft immers zulke mirakels bijgewoond.”

Van klassen kan geen sprake zijn, het onderscheid tussen werkmens en bedrijfsbons is van geen tel, de kloof tussen arm en rijk wordt vergoelijkt, zolang er maar één iemand is die de sociale ladder weet op te klauteren. Armoede is geen probleem, zolang maar gewezen kan worden op één iemand die niet meer in armoede leeft: dat volstaat om het leven in armoede van alle anderen goed te praten. De sporten van de ladder mogen nog zó ver uit elkaar staan, dat iemand van de onderste sport wegraakt mag nog zó uitzonderlijk zijn — als het één iemand lukt, is alles gerechtvaardigd en kan elke kritiek van de hand gewezen worden, want: het systeem werkt. Het bewijst dat in deze maatschappij elke positie voor iedereen openstaat, als men maar echt wil, en dat het dus niet nodig is, zelfs pervers, om de belangen te verdedigen van zij die uit de boot dreigen te vallen, zij die geen plek aan tafel hebben, zij wier stem niet gehoord wordt.

Het is een aangenaam verhaal, want het rechtvaardigt niet alleen het maatschappelijk systeem zelf, het kan ook dienen als de ultieme zelfrechtvaardiging: in een samenleving waarin we onszelf kunnen wijsmaken dat iedereen dezelfde kansen en dezelfde mogelijkheden heeft, hebben we onze eigen positie zelf verdiend en hoeven we ons dus ook niet druk te maken om de achterblijvers. Zij kunnen op niets aanspraak maken, enkel dankbaar zijn voor onze goedgunstigheid. Het is een verhaal dat het kapitalisme een mooi kleedje aantrekt.

Het kapitalisme neemt het ongebreidelde nastreven van het eigenbelang als het leidend principe van de maatschappelijke ordening: de samenleving moet zich zó organiseren, dat iedereen zijn eigen belangen kan najagen, zo goed en zo kwaad als hij kan, met alle middelen die hem ter beschikking staan. In dat maatschappijbeeld verschijnt de ander dan als iemand die mijn vrijheid beperkt, een obstakel dat overwonnen moet worden bij het najagen van mijn belangen, in het beste geval niet als een last, maar als een middel dat mij kan helpen om mijn doelen te bereiken. Misschien sporen zijn belangen enigszins met de mijne, worden we er beiden beter van dat we elkaar als middel gebruiken in het nastreven van onze eigen doelen, maar op zich is dat niet relevant. Zolang ik mijn belangen ongebreideld kan nastreven, is alles zoals het hoort, werkt het systeem naar behoren, en komt alles wat me in de schoot valt mij toe.

Een man als Jeff Bezos heeft dit goed begrepen. Hij maakte van Amazon het keizerrijk van het consumentisme en werd zelf decadent rijk, zó rijk dat hij met zijn vele miljarden geen blijf meer weet. En dus zit er, aldus Bezos zelf, niets anders op dan zijn fortuin — letterlijk — de ruimte in te blazen: een prestigeproject te zijner glorie in de vorm van een blinkend fallussymbool.

En wat kan er op tegen zijn? Het is het systeem dat werkt. Het is tenslotte zijn geld, zijn rijkdom, zijn fortuin, eerlijk verdiend bij het najagen van zijn eigenbelang in een maatschappij waarin het iedereen vrij staat zijn eigenbelang naar eigen believen na te streven. Dat wil zeggen: het is een fortuin verdiend in het zweet des aanschijns van de ontelbare werkers die nacht na dag na nacht arbeiden in Bezos’ magazijnen, waar ze tot op de seconde geklokt, gecontroleerd, en — bij een wc-pauze te veel of een stap te weinig — gesanctioneerd worden, zonder de zekerheid de week nadien nog wel werk te hebben, en dat voor een loon dat nauwelijks volstaat om rond te komen. Het is het systeem dat werkt: een systeem waarin het vermeerderen van de rijkdom waar Bezos zelf geen blijf mee weet en dus maar de ruimte in blaast zwaarder doorweegt dan een goed leven voor de werkers in zijn magazijnen.

Dit is geen uitwas van het kapitalisme, dit is het kapitalisme: een decadent nihilisme.

En deze maatschappelijke ordening horen jullie rechtvaardig te vinden, elke kritiek in termen van klassenbelangen pervers, want — zo wordt jullie verteld — de belangen van de werker en de belangen van Jeff Bezos zijn toch dezelfde: de werker van vandaag kan immers morgen Jeff Bezos worden. “Men heeft immers zulke mirakels bijgewoond.”

Het socialisme kan zich hier niet bij neerleggen, net zomin als een socialist de klassenstrijd kan wegwuiven als niets meer dan een stoffige theorie die elke relevantie verloren heeft. Om nogmaals Huysmans te citeren: “Vooraleer het socialisme te willen hernieuwen, zouden de vernieuwers, tenminste een kleine poging moeten doen om het socialisme te begrijpen.”

Het socialisme weigert te aanvaarden: dat het leidend principe van de maatschappelijke ordening, waaraan al het andere ondergeschikt is, de botsing is van mens alleen en mens alleen, elk zijn eigenbelang najagend, wat hem overlevert aan de dominantie en de willekeur van wie machtiger is dan hem. Het socialisme is zo een bevrijdingsideologie, en vecht voor instituties die de mens emanciperen: de garantie van een goed loon, goede arbeidsvoorwaarden, decente vervangingsinkomens is niet alleen een kwestie van rechtvaardigheid, een faire verdeling van de koek, maar bovenal een noodzakelijke verzekering tegen de onderwerping van de mens aan de willekeur en de dominantie van werkgever en staat.

De klassenstrijd is een strijd tegen alle ongelijke machtsverhoudingen. Het is dus ook een feministische strijd, en een strijd tegen de maatschappelijke achterstelling van wie wordt weggezet als ‘niet echt van hier’; het is een strijd voor iedereen die uit de boot dreigt te vallen, voor iedereen die zich aan de rafelranden van de samenleving vindt, voor iedereen wier stem niet gehoord wordt. Het socialisme sloopt de muren die mens van mens afzonderen. Socialisme, in al zijn klassenstrijd, is gemeenschapsvormend, brengt mensen samen, op gelijke voet. Want alleen bevrijd van elke onderwerping kunnen mensen elkaar recht in de ogen kijken, gelijkelijk participeren aan de samenleving, samen vorm geven aan die samenleving, met elkaar, voor elkaar.