Niet uit hartstochtelijke liefde voor Merkel maar in vrees en beven voor een nog grotere afstraffing bij nieuwe verkiezingen, en een overwinning voor de xenofobe en populistische AfD, hernieuwden de kameraden van de SDP de huwelijksgeloften met de Duitse christendemocraten – die zich zelf ook al niet zo lekker voelen. In Italië kregen de centrumpartijen een fikse oplawaai te verduren, en zwermden de kiezers uit naar het harde rechts van de Lega Nord en de antipolitieke Vijfsterren-beweging. In Frankrijk veegde Emmanuel Macron de vloer aan met de klassieke partijen aan zijn linker- en rechterzijde met een discours dat vooral uitblonk in het ontkennen van elke ideologische aanhorigheid. Drie grote Europese landen, eenzelfde patroon: de klassieke politieke families in crisis.

Soms lijken we de maatschappij te beschouwen als niet veel meer dan een machine die perfect kan werken, als ze maar juist afgesteld zou staan. Lijkt er ergens een mankementje te zijn, dan hoeven we maar de loodgieter te bellen die de boel wel even zal herstellen: hier een schroef aandraaien, daar een buis vervangen, wat olie op het radarwerk, en alles loopt weer naar behoren. De problemen waarmee we als samenleving geconfronteerd worden zijn een kwestie van techniek, ze oplossen een kwestie van vakmanschap. Lukt dat niet, is maar één conclusie mogelijk: niet dat de maatschappij geen machine is, maar dat we niet de juiste vakman hebben gebeld.

In dit beeld van samenleving en politiek getuigen ideologische conflicten niet van soms radicaal verschillende visies op de maatschappij, hoe die ingericht hoort te zijn of welke waarden voorrang verdienen wanneer zij onherroepelijk met elkaar clashen. Maar eerder zijn die conflicten niet meer dan een vervelende en voorbijgestreefde spielerei die het aanpakken van de echte problemen in de weg staan, een spelletje van beroepspolitici die enkel bezig zijn met hun eigen carrière en hun eigen portefeuille, en niet met ‘echte’ mensen. De moeizame besluitvorming en het horten en stoten van het politieke proces is dan geen gevolg van de complexiteit van de realiteit en van de moeilijkheid om de veelheid van wensen en verlangens van ontelbare betrokken partijen met elkaar te verzoenen, maar een teken van de onbekwaamheid van bestuurders die enkel goed zijn in rondjes zwartepieten en vriendjespolitiek.

En ach, wat stappen we daar graag in mee, hoe makkelijk zijn uitspraken als ‘met mij zou het niet waar zijn’ of ‘los het nu eindelijk eens op’. Met de grove borstel erdoor, de ‘politiek oude slag’ bonjouren we buiten, de tijd van ideologische conflicten en zouteloze compromissen is voorbij. Nu is het aan de technocraat en aan de populist – die op z’n minst dit gemeenschappelijk hebben: de absolute miskenning van de weerbarstigheid van de werkelijkheid. Maar denken dat de complexiteit van de samenleving onze machten niet ver te boven gaat, getuigt van een gevaarlijke onbescheidenheid. Het grote gebaar van het ‘alles zal anders zijn’ kan er soms in slagen het oude te vernietigen, maar veel minder om het nieuwe te bouwen.

— Dit stuk verscheen op 6 maart in De Morgen.