Minister van Financiën Johan Van Overtveldt (N-VA) pleitte dit weekend voor een tax shift die, tegen het einde van de regeerperiode, de lasten op arbeid met vijf miljard euro zou moeten verlagen, gefinancierd door hogere bijdragen elders. Maar niet op vermogens, stelde hij meteen. Ook verhoogde milieuheffingen hebben nauwelijks zin om zo’n tax shift te realiseren. Blijft over, aldus Van Overtveldt, een hoge belasting op consumptie: een hogere btw, die maar liefst vijf miljard euro extra inkomsten zou moeten opleveren. Ter vergelijking: in 2014 brachten btw-heffingen de overheid 27,5 miljard op. Vijf miljard extra zou dus een stijging van de opbrengst van de belasting op consumptie met meer dan 18 procent betekenen.

Ik zal het hier niet hebben over het al dan niet regressieve karakter van een btw-verhoging, noch over zin en onzin van een bijdrage op inkomen uit grote vermogens of op milieuvervuiling. Zelfs als we deze punten tussen haakjes zetten en vergeten, blijft een btw-verhoging een onzalig idee.

Een verhoging van de btw kan immers leiden tot twee scenario’s.

Scenario 1

De btw wordt verhoogd op producten die een lage prijselasticiteit hebben.

Dat betekent dat, ondanks een prijsstijging, mensen dat product net zo vaak zullen kopen als voordien. Denk aan levensnoodzakelijke producten (brood), of producten waaraan je verslaafd bent (tabak).

In dit geval kan een bedrijf een prijsstijging volledig doorrekenen aan de consument: kopen doet-ie toch. Maar in zijn totale uitgavenpakket zal die consument wel minder kunnen kopen, want elke euro die hij méér moet uitgeven aan dat noodzakelijke product, kan hij niet meer uitgeven aan een ander product dat hij anders wel zou hebben gekocht.

Het gevolg is dan ook een algemene daling van de consumptie. Dat is jammer voor gezinnen die minder kunnen kopen dan voordien. Maar het is ook jammer voor al die bedrijven en ondernemingen die, uiteindelijk, afhangen van de consumptie door u en mij. Als wij minder kopen, kunnen zij minder verkopen. En als zij minder verkopen, dan daalt hun winst of maken ze zelfs verlies. Wat op zijn beurt weer tot banenverlies leidt. En banenverlies betekent: nog meer mensen met een lager inkomen, die dus minder zullen kopen.

Scenario 2

De btw wordt verhoogd op producten met een hoge prijselasticiteit.

Dat betekent dat een product, doordat het stijgt in prijs, minder zou worden aangekocht. Denk aan restaurantbezoek: als de prijs hiervan verdubbelt, ga je simpelweg minder vaak op restaurant.

Een bedrijf kan dan twee dingen doen. Ofwel rekent het de btw-verhoging toch door aan de consument, die dan zijn consumptie van dat product fors zal verminderen. Minder kopen betekent, opnieuw, minder verkopen, en dan belanden we weer in het eerste scenario.

Ofwel rekent het bedrijf die btw-verhoging niet door aan de consument, maar hoest het zelf dat verschil op. Consumenten zullen dan evenveel blijven kopen, maar het bedrijf zal de kosten moeten dragen. Dat betekent opnieuw een dalende winst of zelfs verlies en dus banenverlies, en dus een lagere totale consumptie, die alle bedrijven en ondernemingen treft.

Wie wint dan wel?

Hoe het ook zij: een forse verhoging van de btw is niet alleen een aanslag op de koopkracht van u en mij, ze betekent ook een zware last voor bedrijven. De Nationale Bank van België en het Federaal Planbureau bevestigen dit: zij rekenden voor dat een btw-verhoging om lagere loonkosten te financieren tot fors minder banen zou leiden dan een verschuiving in dezelfde grootteorde naar milieuheffingen of naar inkomen uit vermogen.

Er is dan ook maar één reden waarom Johan Van Overtveldt toch voor een verschuiving richting btw pleit: alles is goed om de grootste vermogens te ontzien. Als dat banenverlies betekent, het zij zo. Als dat betekent dat er van een tax shift niets in huis komt, het zij ook zo. Zou het kunnen dat, als hij er maar in slaagt om zijn belangengroep te ontzien, zijn opdracht als minister van Financiën geslaagd is?

[Dit stuk verscheen eerder op de opiniepagina’s van De Standaard op 09/02/2015.]